Tortul kayalar oluştukları alanda dış kuvvetler tarafından zamanla taşınırlar bu taşınma ile göl, deniz , okyanus dipleri gibi çukur alanlara depo edilir. İstiflenen tortullar burada sıkışarak tortul kayaçlar haline gelir. Bu kayaçlar jeolojik zamana ait fosil kaynaklara da ev sahipliği yapar.
Tortullar tabaka halindedir. Asitten etkilenirler. Tortulların biriktiği depo edildiği alanlara fasiyes denir.
3 fasiyes alanı bulunur bunlar;
- Kara Fasiyesi: Akarsu, göl, rüzgar vs depolarını içerir.
- Kıyı ve Lagün Fasiyesi: Kıyılardaki akarsuların depo ettiği fasiyedir.
- Deniz Fasiyesi: Üç kısmı bulunur bunlar 1. Neritik: 0-200 metre 2. Batiyal: 200-1000 metre 3. Abisal: 1000+ metre
Tabakalar şayet düzgün şekilde depolandıysa buna konkordant denir. Eğer bir aşınım devresi geçirdiyse buna diskordant yüzey denir.
Tabakalar diskordant geçirmişse bunlar da iki türleri mevcuttur. Eğer sadece bir bölümü aşındıysa buna basit diskordant denirken şayet bir faylanma sonucu tabakalar eğimleştiyse buna açılı diskordant denir.
Başlıca tortul kayaçlar şunlardır;
| Tortul Kayaçlar | Çakıl Taşı (konglemera) – Kum Taşı (gre)- Silt Taşı- Kil Taşı-Turba- Linyit- Kömür- Antresit- Petrol- Asfaltit- Tebeşir- Mercan Kaya- Kalker(Kireç Taşı)- Jips(Alçı Taşı)- Traverten- Dolomit- Anhidrit- Evaporit-Sileks(Çakmak Taşı)-Diotomit- Radyolarit- Spongolit- Resif- Lümeşel |
Fiziksel Detritik Tortul Kayaçlar
Dış kuvvetler tarafından aşındırılıp biriktirilmesiyle oluşur. Başlıca Konglemera- Gre- Sil Taşı ve Kil Taşı(marn)
- Çimentosuz Detritikler: Blok ve çakıllar- Kumlar- Siltler ve Killer.
- Çimentolu Detritikler: Konglemera- Sillttaşı- Arkozlar- Kalkerler- Şistler- Kumtaşı- Kiltaşı- Grovaklar- Marnlar.
Konglemeralar çimentolu kayaçlardır şayet unsurları yassı şeklindeyse bunlara puding eğer iri çakıl taşları unsurdaysa buna da breş adı verilir. Breşler eğer tektonik bir arazide oluştuysa bunlara diskolasyon breşi veya milonit denir.
Volkan bombası ve lapilli gibi proglastik maddelerden oluşan konglomeralara aglomera adı verilir. Peribacaları bu tür kayaçlardan oluşmuştur.
Grovaklar Matriks bakımdan zengin kum taşlarıdır.
Filişler Grovak, kumtaşı, kalker, marn gibi kayaçların birikmesiyle oluşan tabakadır. Molaslar Kalın unsurlardır ve gevşek malzemedir. Marnlar ise Kalker bakımından zengin kiltaşlarıdır. Kumlu killi ve marnlı arazide gelişen topoğrafyaya badland topoğrafyası deriz.
Organik Tortul Kayaçlar
Hayvansal ve bitkisel maddelerin birikmesiyle oluşurlar. Meydana gelen kayaçlar silisli ve karbonatlı olmak üzere iki grupta incelenirler.
Silisli Organik Tortullar
- Diatomit: Diatome adındaki tek hücreli canlıların oluşturdukları kayaçlardır.
- Radyolarit: Radyolar adındaki tek hücreli canlılar oluşturur. Serttir ve kırmızı renklidir.
- Spongolit: Süngerlerin oluşturdukları kayaçtır.
Karbonatlı Organik Tortullar
- Tebeşir: Mikroskobik canlıların kalker kabuk üzerinde gelişmesiyle oluşur.
- Resif: Çok hücreli canlıların birikmesiyle oluşur.
- Foraminiferli Kalker: Foromaninfer adındaki canlıların kalkerler üzerinde birikmesiyle oluşur.
- Lümaşel: Lamenibranş ve gastropod adındaki canlılardan oluşur.
Kimyasal Tortul Kayaçlar
Kalker- jips- kaya tuzu gibi suda eriyen kayaçların önce eriyip daha sonra birikmesiyle oluşur. Bu gruptaki kayaçlar Silisli, Karbonatlı, Evaporitler ve Yanıcı olmak üzere 4 grupta incelenir.
Silisli Kimyasal Kayaçlar
- Sileks (Çakmaktaşı): Silisyumlu su içindeki kalker ve tebeşir boşluklarına çökelmesiyle oluşur. Üstlerinde beyaz köpük şekilde tabaka bulunur.
Karbonatlı Kimyasal Kayaçlar
- Traverten veya Kalker tüfü: Kalsiyum bi karbonatlı suyun çökelmesiyle oluşur. Travertenler mağaralardaki sütunları oluşturur.
- Oolitik Kalker: 1mm çapında kalsiyum karbonat küreciklerin bir kalker çimentosuyla birleşmesi sonucu oluşur.
- Dolomit: Magnezyum, kalsiyum ve karbonat içeren gri veya krem renkli kayaçtır.
Evaportiler
- Kalker: Erimiş haldeki kirecin buharlaşması sonucu oluşan kayaçtır. Ülkemizde yaygındır.
- Jips: Sulu kalsiyum sülfat bileşimindedir. Suda eriyebilir. Dolin uvala obruk oluşumunda etkilidir. Alçı imalatında kullanılır.
- Anhidrit: Kalsiyum sülfat içerir. Bünyesine su alırsa jipse dönüşür. Cam gibi parlak bir kayaçtır.
- Kayatuzu: Eriyebilen bir kayaçtır. Sodyum klorür içerir. Dolin uvala gibi yer şekilleri oluşumu olur.
Yanıcı Kayaçlar
- Turbalar: Turbalık alanda biriken bitki artıklarından oluşur. Kömür oluşumunun ilk evresidir.
- Linyit: Asıl kömür ile Turba arasında geçiş kömürdür. Turbaya göre daha iyidir.
- Taş Kömürü: Kalorisi yüksek kömür türüdür.
- Antrasit: Kömürün en son gelişmiş halidir. Neredeyse lavsız ve dumansız yanarlar.
- Petrol: Bitki ve hayvanların istiflenmesi ve şiddetli basınçlara uğraması sonucu oluşur.
- Asfaltit: Petrolun buharlaşması sonucu oluşmuş kayaçtır. Yol yapımı, macun, balata gibi birçok alanda kullanılır. Ülkemizde Şırnak ve Silopide bolca bulunur.