Siyasi Coğrafya devletler ile yer arasındaki ilişkiyi inceler. Bu incelemeyi coğrafyanın dağılış, benzerlik, farklılık gibi temel ilkelerine göre yapar.

Jeopolitik ise devletlerin coğrafi özellikleri ile siyasetleri arasındaki ilişkiyi inceler. Bu inceleme sonrasında bir sonuca varır. Siyasi coğrafya ile ayrılan temel noktası budur aslında. Siyasi coğrafya var olanı tasvir eder jeopolitik ise bir çıkarımda bulunarak neyin ne olduğunu ve olması gerekeni söyler.

Karl Hausofer bu ayrımı şu anlamda söyler ” Siyasi coğrafya devlet arasındaki sınırları ve buna benzer konuları istatistik kaynaklarla tasvir eder jeopolitik ise siyasetle ilgilenir ve geleceğe yönelik ayrımlar yapar.”

Jeopolitik kavramı İsveçli Rudolf Kljellen tarafından bir organizma olarak devlet şeklinde açıklamıştır buna göre devletler yaşayan bir canlıdır söylemiştir.

Jeopolitiğin Alt Birimleri

1. Jeostrateji: Coğrafi etmenlerin askeri kanattaki etkilerini inceler.
2. Jeoekonomi: Ülkelerin ekonomilerini coğrafya ile ilişkisini inceler.
3. Jeokültür: Dünyadaki kültürlerin dağılımını, unsurlarını ve etkileşimlerini inceler.

Devlet Şekilleri

1. Yuvarlak Şekilli Devletler: Başkentleri genelde ortadadır. Kompakt da denir. Burundi- Kenya- Ruanda- Uganda- Guyana- Libya- Ekvator- Polonya- Uruguay
2. Çıkıntı Şekilli Devletler: Çıkıntılara sahiptir. Denize ulaşmak için veya başka sebepten dolayı olabilir. Tayland- Myanmar- Nambiya- Mozambik- Kamerun- Kongo.
3. Uzun Şekilli Devletler: Şili- Norveç- Vietnam- İtalya- Malawi- Gambia.
4. Parçalanmış Devletler: Adalar halinde veya toprak bütünlüğü yoktur. Endonezya- ABD- Rusya- Filipinler
5. Nüfus Edilmiş Devletler: Bu türdeki devletler tamamen başka bir ülke tarafından sarılmıştır. Güney Afrika içindeki Lesotho, İtalya içindeki Vatikan ve San Marino.

Enklavlar tanımı tamamen başka bir devlet içerisinde kalmış bölgeye denir. Nüfus edilmiş devletle aynı anlamdadır. Ekslavlar ise bağlı olduğu bölgeye toprak bütünlüğü olmayan bölgeye denir. Türkiye’nin Suriye’deki türbesi buna girer.

Etki Alanlarına Göre Devletler

1. Şehir Devletleri: Tarih öncesi ve özellikle Ortaçağ döneminde birçok devlet böyledir. Tek şehirden oluşur.
2. Feodal Devletler: Toprak mülkiyetinde dayanan yönetim anlayışıdır. Ortaçağda fazla olsa da günümüzde azalmıştır. Avrupa da halen daha Monako- Lihtenştayn- Andora ve San Marino da görülür.
3. Geniş Topraklı Devletler: Feodalitenin yıkılmasıyla büyük ülkeler kurulmuştur.

Alanlarına Göre Devletler

1. Minitop: Malta- Barbados- Singapur
2. Mikrotop: Lüksemburg- Jamaika- Kuveyt- Belçika
3. Mezotop: Letonya- Nikaragua- Romanya- Türkiye
4. Makrotop: Bolivya- Çad- Güney Afrika- Mısır- Sudan
5. Subkontiental: Hindistan
6. Transkontinental: Rusya- Kanada- ABD- Avusturalya

Sınırlar 3’e Ayrılır

Geometrik

Enlem Ve Boylamlar Esas Alınır.

Fiziki Sınırlar

Dağlar, çöller, okyanuslar veya akarsular tarafından çizilmiştir dünyadaki örnekleri şunlardır.

1. Kongo Nehri: Dem. Kongo Cum. ile Kongo Cum. ayırır.
2. Rio Grande Nehri: ABD- Meksika
3. Colorado: ABD- Meksika
4. Amazon: Kolombiya- Peru- Brezilya arasında sınırı çizer
5. Parana: Brezilya- Paraguay sınırını ve Arjantin-Paraguay sınırını çizer.
6. Tuna: Avusturya-Slovakya sınırını Hırvatistan-Sırbistan sınırını Macaristan-Slovakya sınırını Romanya-Bulgaristan sınırını Romanya-Ukrayna sınırını Sırbistan- Romanya sınırını çizer.
7. Elbe: Almanya- Çekya sınırın.
8. Ren: Almanya-Fransa sınırını ve Almanya- İsviçre sınırını ve de Almanya-Hollanda sınırını çizer.
9. Amur: Çin-Rusya sınırın çizer
10. Brahmaputra: Hindistan- Çin ve Bangladeş sınırını çizer.
11. Ganj: Hindistan- Bangladeş sınırını çizer.
12. İndus: Çin- Hindistan ve Pakistan sınırını çizer.
13. Mekong: Myanmar-Tayland ve Laos-Tayland sınırını çizer.
14. Aras: Türkiye- Ermenistan sınırını çizer.

Dağ Sıraları ise şunlardır

1. Alp: Fransa- İtalya sınırını çizer.
2. İskandinavya: İsveç-Norveç sınırını çizer.
3. And: Şili- Arjantin sınırını çizer.

Göller ise

1. Viktorya: Tanzanya- Kenya- Uganda sınırını çizer.
2. Büyük Göller: Büyük Göller şunlardır Superior, Huron, Erie, Ontario‘dur. Bu göller ABD ve Kanada sınırını çizer.
3. Tanganika: Dem. Kongo Cum.- Zambiya- Tanzanya- Burundi sınırını çizer.
4. Aral: Özbekistan-Kazakistan sınırını çizer.
5. Titikaka: Peru-Bolivya sınırını çizer.

Kültür Sınırları

Ermenistan ve Azerbaycan sınırı kültür sınırıdır. Richard Hartshorne 4′e ayırır.

1. Antesedant: Önceden çıkmış kültür sınırlarıdır.
2. Subsekant: Kültür eş zamanlı gelişmiş olan sınırlardır. Vietnam ve Çin sınırı böyledir.
3. Superimpose: Yabancılar tarafından yerleşmişse. Endonezya- Papua Yeni Gine sınırı buna örnektir.
4. Relik: Artık olmayan ancak eskiden var olan sınırlardır. Kuzey-Güney Vietnam, Doğu-Batı Berlin sınırı gibi.

Jeopolitik Teoriler

Siyasi Coğrafyanın kurucusu Frederic Ratzel, Dawrinden etkilenmiştir. Devletin bir organizma gibi hayatta kalabilmesi için alanını büyütmesi gerektiğini savunmuştur. Şu meşhur cümleyi kurdu” Bu küçük dünya için yalnızca bir devlet vardır” Paul Vidal de la Blache Fransız Jeopolitik Coğrafya kurucusudur. Possibilizm terimini kazandırmıştır.

Kara Hakimiyet Teorisi

John Mackinder tarafından ortaya atılmıştır. Bu teoriye göre tüm dünyada merkez nokta vardır ve kenar kuşaklar halinde ilerler. Merkez noktaya “heartlan yani kalp” demiştir. Heartland çevresini “iç veya kenar hilal anlamında Rimland” demiştir. Diğer kenarda kalanlara ise Dünya adasının Peykleri demiştir. Bu teoriye göre dünyaya hakim olmak için kalp bölgesine hakim olmak gerekir.

Organik Devlet Teorisi

Ratzelin teorisidir. Bu teoriye göre devletler doğar gelişir ve ölürler. Hayatta kalabilmeleri için topraklarını genişletmeleri gerekir savunmuştur. Almanlar harpte bu teoriyi işgallerini meşrulaştırmak için kullanmıştır.

Kenar Kuşak Hakimiyet Teorisi

ABD’li Spaykman tarafından ortaya atılmıştır. Kara Hakimiyet Teorisine karşı ABD gözüyle ele alınmıştır. Bu teoriye göre dünyaya hükmetmek için kenar bölgelerdeki ülkelerden başlanır hilal kuşağı yani rimlandı ele geçirilirse heartland ele geçirilir. Dünya adası daha geniş alanda olduğu için daha çok kaynağa hakimdir.

Hayat Alanı Teorisi

Karl Haushofer bu teoriye oluştururken Ratzel ve Kjellen fikirlerinden esinlenmiştir. Teoride şunu söyler ” her devlet güçlendikçe topraklarını artırmak isteyecektir bu mecburi bir durumdur” bu bakış açısı Hitler döneminde kullanılmıştır.

Pan Bölgeleri Teorisi

Karl Ernst Haushofer tarafından ortaya atıldı. Devletin konumu ve sahip olduğu toprak devletin gücünü gösteren en önemli iki unsurdur demiştir. Bu teoriye göre dünya 4 pan bölgesine ayrılmıştır bunlar;

1. Panamerika: ABD merkezli Amerika kıtası
2. Panavroafrika: Almanya merkezli Avrupa ve Afrika kıtası
3. Panasya: Rusya merkezli Kuzey ve Orta Asya kıtası
4. Panpasifik ve Güney-Doğu Asya: Japonya merkezli Güney Doğu Asya ve Avusturalya

Pan bölgelerin ortaya çıkmasında iki unsur vardır bunlardan ilki sömürgelerin eşit dağıtılmaması ikincisi ise Avrupa’daki devletlerin daha küçük alanlara sahip olduğundan alanlarını genişletme isteği. Bu teori derki ” Doğu Avrupa’ya hakim olan Dünyaya hakim olur.”

Deniz Hakimiyet Teorisi

Zamanında Barboros Hayrettin Paşa da savunmuştur ABD’li Mohan ortaya attı. Bu adama göre denizlerdeki güç daha önemli ve daha kolaydır. Bu teorinin doğru olduğunu savunmasının sebebi ise iki dünya savaşında kazanan tarafın denizlerde güçlü olmasıdır şeklinde açıklamıştır.

Hava Hakimiyet Teorisi

ABD’li Scitaklian tarafından ortaya atıldı bu teoriyi düşünen Renner ve Seversky dünyaya kuzey kutbundan bakmıştır buna göre dünyada iki kutuplu güç vardır ABD ve Rusya. 2 Dünya savaşından sonra çokça kullanılmıştır.

Muhafaza Doktrini ve Domino Teorisi

Kennan tarafından ortaya atıldı. Kominizmi ilerlemesini önlemek için onu abluka altına almamız lazım böylece bunun önüne geçebiliriz.

Kuşatma Teorisi

Dünya da iki jeostratejik bölge vardır bunlar;

1. Kıtasal Avrasya: Rusya ve Çin
2. Deniz Ticaretine Bağımlı Bölge: ABD- Batı Avrupa ve Japonya.

Bu iki bölge arasındaki bölgelere hassas bölge veya ara bölge denir. Kominizmi önlemek için ABD geliştirmiştir. Doğu Avrupa- Kore ve Vietnam da bir dizi savaşların yaşanmasında bu teori etkili oldu.

Yeni Domino Teorisi

Sovyet çöktükten sonra yeni güçler ortaya çıktı bunlar; ABD– Batı Avrupa–Rusya– Japonya– Çin nitelendirilir. Geri kalan ülkelere ara bölge veya Mihver Devletler denir. Bu mihver devletlerdeki en büyük risk kominizm değildir aşırı göç, etnik çatışma, aşırı nüfuslanma, ekonomik bunalımdır. Büyük devletler mihver devletlerin huzurunu kaçıracak bu unsurlarla mücadele etmek zorunda.

Tarihin Sonu Teorisi

Japon asıllı ABD’li Fukuhama tarafından ortaya atıldı. Sovyetler yıkılmış, Berlin duvarı yıkılmış, Romanya devrimi de yapılmış ve artık dünya tek kutuplu ülke haline gelmiştir. Batı demokrasi ortaya çıkmış ve insanlar için tarih sonra ermiştir savunmuştur.

Medeniyetler Çatışması Teorisi

Huntington tarafından “Tarihin Sonu” teorisine karşı ortaya atıldı. Buna göre mücadeleler kültürel olacaktır. Bosna Savaşı, Körfez Savaşı, Kafkaslardaki sorunları örnek göstermiştir.

Medeniyetlerin Bütünleşmesi Teorisi

Medeniyetlerin Çatışması teorisine karşı çıkarıldı. Buzan ve Segal tarafından ortaya atıldı. Buna göre medeniyetler mücadele etmeyecek aksine medeniyetler birbirine karışacak. Nedenini ise şöyle açıklar batı demokrasi her yere gidecek ve dünyaya hakim olacak.

Büyük Satranç Tahtası Teorisi

Brzezinski tarafından ortaya atıldı. Oyun alanı dediği Avrasya bölgesidir. Bu bölgedeki baş oyuncu ABD’dir. ABD olmadan herhangi bir sorun çözülmez veya ABD’nin çıkarına olmayan hiçbir sorun çözülemez. Bu teoriye göre Fransa– Almanya– Rusya– Çin– Hindistan etkin oyunculardır. İngiltere, Japonya ve Endonezya’yı etkin oyuncu olarak görmemiştir. Ukrayna– Azerbaycan- Güney Kore- Türkiye- İran jeopolitik mihver olarak görmüştür.

1. Bu teoriye göre Avrasya yani oyun alanını iyice incelemiştir.
2. Avrupa Kıtasını Demokratik Köprübaşı olarak isimlendirir.
3. Sovyet Rusya’yı Kara Delik
4. Kafkasya ve Orta Asya’yı Avrasya Balkanları
5. Doğu Asya’yı Uzakdoğu Çiposu olarak isimlendirir.

Eksen Ülkeleri Hakimiyet Teorisi

Chase, Hill ve Kennedy tarafından ortaya atıldı. Bu teoriye göre ABD için önemli ülkeler Avrupa- Rusya- Japonya ve Çin’dir. Öncelik bu ülkelere verilir. Ayrıca İsrail, Suudi Arabistan, Kuveyt, Güney Kore gibi ülkeler özel müşterilerdir. Bunları tehdit eden Kuzey Kore, İran, Irak ve Libya gibi haydut devletlerle mücadele ederiz.

Eksek Ülkeler olarak şu ülkeleri görürler;

1. Endonezya
2. Hindistan
3. Pakistan
4. Türkiye
5. Mısır
6. Güney Afrika
7. Brezilya
8. Cezayir
9. Meksika

Entrika Çemberi Hakimiyet Teorisi

Marrs tarafından ortaya atıldı. Dünyanın süper zenginleri tarafından yönetilen 10 üyeli güç şebekesidir. Bu iç çember adını verdikleri dünya alanına hizmet eden ünlü insanlar ve iş insanları bulunur. Temel amaç Kudüs merkezli bir devlet kurmaktır. İlluminati üyelerine verilen addır. 10 üyeli heyette ABD 2 koltuğa sahiptir. 6 üye Avrupa ülkeleri son üye ise Güney Afrika’dır.

İşleyen Merkez ve Boşluk Teorisi

Barnett tarafından ortaya atıldı. Dünyadaki tüm krizlere ABD müdahale etmesiyle ortaya çıktı. İşleyen merkez bölgeler vardır bunlar;

1. Kuzey Amerika
2. Avrupa
3. Rusya
4. Japonya
5. Çin
6. Hindistan
7. Avustralya
8. Yeni Zelanda
9. Güney Afrika
10. Arjantin ve Brezilya

Merkezi Türk Hakimiyet Teorisi

Ramazan Özey tarafından ortaya atıldı. Asya’ya açılan kapı Malazgrit Avrupa’ya açılan kapı İstanbul’dur.

1. Uzay Hakimiyet Teorisi: ABD Başkanı Bush tarafından desteklendi. Uzaya hakim olan dünyaya hakim olur anlayışı vardır.
2. Avrasyacılık Teorisi: Dugin tarafından ortaya atıldı Avrasya’nın kalbi Rusya’dır. Rusya öncülüğüne geniş imparotorluk kurulacaktır. Ortak düşman temel ilkesi ile oluşacaktır.
3. Orta Bölge Teorisi: Dımıtri Kitsikis tarafından ortaya atıldı. Avrasya kıtası 3 bölüme ayrılır. Birincisi Batı Avrupa ikincisi Uzak Doğu Asya üçüncüsü Orta Bölgedir. Merkezi bölgesi Yunanistan, Ege, Boğazlar, Anadolu da tekrar Roma kurmayı amaçlar.