Yer altındaki biriken suya su tablası denir. Bu tablanın altında geçirimsiz tabaka bulunur ve buna da Satürasyon zon adı verilir.
Taban suyun üstünde kalan asılı olarak bulunan yer altı suyuna ise asılı su veya vodoz su adı verilir. Asılı su veya vodoz su tamamen su ile dolu değildir boşluklarda hava da bulunur bu yüzden havalanma zonu da denir terim olarak ise earasyon zonu adını da alır. Toprağın en üstünden earasyon zonuna kadar olan bölge 3 gruptadır bunlar;
- Toprak nemli kuşağı
- Ara kuşak
- Kılcal su (kapilar su)
Kılcal su yani kapilar suyun altında ise Asıl yeraltı suyu bulunur yani Satürasyon zonu bulunur.
Sızma: Toprak yüzeyden yer altına suyun inmesi olayına sızma denir yani İnfiltrasyon denir. Sızmayı artıran ve azaltan unsurlar bulunur. Örneğin eğer yağış şiddetli ise sızma azalır veya eğim çok fazlaysa da sızma azalır. Geçirimsi kayaçlar mevcutsa, toprak donmuşsa, şehirsel yerlerdeyse sızma azalır.
Gözeneklilik: Gözeneklik yani porozite kayaçların yapısı ile alakalıdır. Bazı kayaçlar yapısı bakımından gözenekli değildir. Bu da geçirimliği azaltır.
Geçirimlilik: Gözeneklilik ve boşlukların boyutu ve aralarındaki mesafeye bağlı olarak geçirimlilik azalıp çoğalır. Örneğin kil ne kadar gözenekliliği fazla olsa da su ile temasta şiştiği için geçirimliliği azalır.
Yer Altı Suların Kaynağı
Yer altında bulunan suyun büyük çoğunluğu meteorik sulardır. Bu sular deniz veya göl tabanlarındaki tortul tabakalar arasında kalan sulardır. Tortul tabakalar ile aynı dönemde biriktikleri için fosil sular adı da denir.
Bir diğer su ise magmanın içinde bulunan suyun yoğunlaşması ile biriken su vardır buna juvenli sular adını alır.
Bir diğer su kaynağı ise rejenere sudur. Bu su ise başkalaşmış kayaçlardaki suyun dışarıya salınmasıyla oluşur.
Akifer/ Akifüj
Yer altında su bulunduran ortamlara akifer adı verilirken yer altında bulunup içerisinde su bulundurmayan ortamlara ise akifüj adı verilir.
Üç tip akifer vardır bunlar şunlardır;
- Serbest: Asıl yer altı suyunun olduğu bölgedeki akiferdir. Buradaki boyutu tamamen su tablasının boyutuna bağlıdır. Freatik de denmektedir.
- Tünemiş: Havalanma zonu içerisindeki küçük çaplı akiferdir.
- Tutuklu: İki geçirimsiz tabaka içerisinde bulunur. Bunlara artezyen veya basınçlı akifer de denir. Şayet sondaj veya kuyu ile ulaşılıyor ise buna aztezyan kuyusu adını alır ancak kendiliğinden çıkmışsa buna artezyan kaynağı adını alır.
Akifer Tiplerine Göre Kaynaklar
- Serbest Akifer Kaynakları: Asıl yeraltı sularından yararlanırlar.
- Tünemiş Akifer Kaynakları: Geçirimsiz tabaka arasında sıkışmış ve buradaki kaynaklardan yararlanırlar. Asıl yeraltı sularından bağımsızdır.
- Artezyan Kaynakları: Tutuklu akiferlerdeki kaynaklardır. Bunalar fay kırıkları veya farklı birşeylerden dolayı yer üstüne çıkabilir. Şayet çıkış noktası tutuklu akiferin aşağısındaysa çıkışı fışkırmalı şekilde olur.
Karstik Kaynaklar
Karstik arazilerdeki obruk gibi yerlerde sular inip kalker, jips gibi kayaçları eritip meydana gelen yer altı sularına eksürjans adı verilir. Şayet karstik sahada bulunan bir akarsuyun yer altına inmesiyle daha sonra yer üstüne çıkmasına ise resürjans adı verilir. Bu tipteki bol akımlı kaynaklara genel olarak Voklüz adı da verilir.
Fay Kaynakları
Tutuklu akiferler bir faylanma sonucu yer üstüne çıkma yolu bulurlar. Bunlar fay kaynakları olarakta adlandırılır.
Akımlarına Göre Kaynaklar
Yer altı suyunun miktarı eğimi gibi değerler akımları etkiler.
Sıcaklıklarına Göre Kaynaklar
Akiferler sıcak ılık veya soğuk olabilirler. Sıcak ve ılık akiferler termal kaynaklar olarakta bilinir. Ayrıca suları kaynama noktasında olan akiferlere ise gayzer adı verilir.
Suyun Çıkış Tarzına Göre Kaynaklar
Bu kategorideki akiferler gayzerler olarak bilinir. Gayzerlerin su sıcaklığı kaynama noktasına yakındır. Aralıklı olarak fışkırırlar bunun sebebi yer altına indikçe sıcaklık artmasıyla alakalıdır. Karstik sahalarda da aralıklı akış görülür fakat bunun sebebi yatağın şekliyle alakalıdır. Burada eğer kaynak azalmışsa veya kesilmişse akış durur.
Kimyasal Bileşimine Göre Kaynaklar
Mineral bakımından zengin oldukları için maden suları da denir. Başlıca kaynaklar şunlardır;
- Tatlı Kaynaklar: Bu sulardaki erimiş madde oranı azdır.
- Tuzlu Kaynaklar
- Kireçli Kaynaklar
- Kükürtlü Kaynaklar
- Demirli Kaynaklar
- Arsenikli Kaynaklar
Kaynaklardan Faydalanma
Tarım, sağlık, sanayi, hayvancılık için kullanılmaktadır. Bazı kaynaklar suyunu azalttığı için koruma altına alınır. Hem verimi artırmak hem de sürdürebilmek için kaynak suları depo edilir ve depo edilen bölgeden ihtiyaç bölgelerine iletilir. Bu toplama, depo edilme işlemine verilen ad kaptaj dır.